Εθνικός Κήπος, η μνήμη της πόλης

HΒΗ ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΥ, ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΝΔΡΙΤΣΟΥ* Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 08.03.2014 

• 

Το ισπανικό αναβρυτήριο στον Εθνικό Κήπο μετά την προτεινόμενη ανάπλασή του.

Παρακολουθούμε τον τελευταίο καιρό τον έντονο διάλογο που έχει αναπτυχθεί από διαφορετικές πλευρές, σχετικά με τα επικείμενα έργα ανάπλασης στον Εθνικό Κήπο. Eργα που στοχεύουν -μέσω εξωραϊσμού του χώρου και ενσωμάτωσης πολιτιστικών χρήσεων, ειδικότερα περιοδικών εκθέσεων σύγχρονης γλυπτικής- να ζωντανέψουν το μοναδικό αυτό αστικό πάρκο στην καρδιά της πόλης και στη συμβολή των πολιτιστικών αξόνων της.

Εύλογος και καλοπροαίρετος ελπίζουμε ο διάλογος, καθώς ο Εθνικός Κήπος, που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία της βασίλισσας Αμαλίας, αποτελεί τμήμα των ιστορικών τοπίων της πόλης που χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας. Αποτελεί ιστορικό πάρκο 155 στρεμμάτων, από τα σπανιότερα δείγματα αρχιτεκτονικής τοπίου του 19ου αιώνα και πολιτιστικό μνημείο της Ευρώπης, όπως το έχει χαρακτηρίσει η Διεθνής Επιτροπή Ιστορικών Κήπων και Πολιτιστικών Τοπίων (ICOMOS-IFLA). Εχει δε χαρακτήρα βοτανικού κήπου στον οποίο περιλαμβάνονται περίπου 500 είδη καλλωπιστικών δένδρων, θάμνων και άλλα είδη χλωρίδας.


Είναι αλήθεια ότι ο Εθνικός Κήπος, πολλές φορές στη διάρκεια της Μεταπολίτευσης, έχει υποστεί τις συνέπειες του αδηφάγου προτύπου ανάπτυξης που έχουμε καλλιεργήσει σε αυτόν τον τόπο: ροκάνισμα κάθε ελεύθερου χώρου, εν προκειμένω για ενσωμάτωση αφενός εκτεταμένων κτιριακών υποδομών της Προεδρικής Φρουράς και των γραφείων διαχείρισης του Κήπου και αφετέρου κάποιων μηχανολογικών εγκαταστάσεων του Κοινοβουλίου.

Η χλωρίδα

Η σημερινή πρόθεση, θα πρέπει να ομολογήσουμε, δεν είναι ανάλογα αδηφάγος. Η τέχνη κατά τη γνώμη μας -και ιδιαιτέρως η γλυπτική- δεν συγκρούεται με ένα αισθητικό πάρκο. Τουναντίον, πιθανόν να το συμπληρώνει. Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία όμως είναι αν η σχεδιαζόμενη ανάπλαση θα μπορέσει να επιτύχει να μην αλλοιώσει τη μνήμη και τον χαρακτήρα του Κήπου, τη χλωρίδα και το ευαίσθητο οικοσύστημα, αλλά αντίθετα να τον προστατέψει και να τον αναδείξει, αίροντας τις πληγές των τελευταίων δεκαετιών. Γι’ αυτό και τολμούμε να διατυπώσουμε την πρόταση, οι παρεμβάσεις για την ενσωμάτωση χώρων υποδοχής γλυπτικών έργων να συνδυαστούν με την ανάπλαση των περιοχών εκείνων που έχουν τραυματιστεί από τη χωροθέτηση ασύμβατων χρήσεων. Ειδικότερα, να επιδιωχθεί η δημιουργία ενός νέου τοπίου με υπόσκαφες κατασκευές που θα ενσωματώσουν τις οχλούσες χρήσεις (της Εθνικής Φρουράς, των γραφείων διαχείρισης και των ψυκτικών εγκαταστάσεων της Βουλής), διαμορφώνοντας στην επιδομή ένα γλυπτικό πάρκο.

Αναμφίβολα, μια τέτοια πρόταση θα πρέπει να υλοποιηθεί σύμφωνα με τις διεθνείς αρχές των Ιστορικών Κήπων και Πάρκων, που ορίζονται από τη Χάρτα της Βενετίας και της Φλωρεντίας, καθώς και από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο, που κύρωσε η χώρα μας το 2010.

Το ζωντάνεμα όμως του Εθνικού Κήπου δεν εξαρτάται μόνο από εξωραϊσμούς και ενσωμάτωση νέων συμβατών χρήσεων, αλλά και από τον τρόπο που το πάρκο είναι προσβάσιμο και ανοιχτό στον πολίτη, από τον τρόπο που συντηρείται και λειτουργεί. Oσον αφορά την προσβασιμότητα, θα μπορούσε ουσιαστικά να βελτιωθεί αφενός με την τοποθέτηση διάβασης πεζών με φώτα μπροστά από τη σημαντική είσοδο της Βασ. Σοφίας, απέναντι από την οδό Σέκερη, συνδέοντας έτσι το Κολωνάκι με τον Κήπο, και αφετέρου με τη διάνοιξη της εισόδου στη γωνία της Ηρώδου του Αττικού με την πλατεία του Δισκοβόλου, καθώς θα επέτρεπε να διασχίσει κανείς τον Κήπο, αντί να περπατήσει κατά μήκος των ορίων του, ενώ ταυτόχρονα θα τον συνέδεε με το Καλλιμάρμαρο και τις όμορες γειτονιές.

Αν όμως πράγματι πρόθεση όλων είναι όχι μόνον η ενίσχυση της επισκεψιμότητας του Κήπου, ώστε να αποτελεί ζωντανό κομμάτι της καθημερινότητας του πολίτη, αλλά και η προστασία του ως φυσικού και πολιτιστικού μνημείου της πόλης, τότε ειλικρινά φαίνεται ακατανόητο πώς είναι δυνατόν να αγνοείται -επί σειρά ετών- η ανάγκη άμεσης και σωστικής παρέμβασης στην ιστορική περίφραξη του Κήπου, κυρίως κατά μήκος της οδού Ηρώδου του Αττικού.

Περίπατοι

Αλήθεια, τι βλέπει κανείς περπατώντας απέναντι από το Μέγαρο Μαξίμου και το Προεδρικό Μέγαρο, ανάμεσα από τις κάμερες των τηλεοπτικών συνεργείων αναμεταδόσεων, που πλέον συχνά, αν όχι μόνιμα, καλύπτουν τα πεζοδρόμια της οδού; Βλέπει δένδρα επιβλητικά, αιωνόβια, να έχουν γείρει πάνω στη μνημειακή περίφραξη και ο κορμός τους να έχει ενσωματωθεί στα βαριά σιδηρά κιγκλιδώματα. Η πίεση που ασκείται είναι πλέον τόσο έντονη, ώστε έχει παρασύρει όλη τη βασική κατασκευή με τους ολόσωμους μαρμάρινους πεσσούς και τα στηθαία, τα οποία σταδιακά παραμορφώνονται. Η βαθμιαία παραμόρφωση δεν καταγράφηκε και δεν έγιναν έγκαιρα ενέργειες για την αποτροπή της. Στον διάλογο για τον εξωραϊσμό του Εθνικού Κήπου δεν διαφαίνεται προβληματισμός για την ανάγκη άμεσου απεγκλωβισμού των δένδρων και την αποκατάσταση και προστασία της περίφραξης.

Μήπως εντέλει όλα αυτά εκφράζουν την καθολική απαξίωση Πολιτείας και πολιτών προς τον δημόσιο χώρο και τον πλούτο της πόλης, προς τη συλλογική μνήμη της;

Ποια σύγχρονη εικόνα και ποια «αισθητική» μπορεί να χωρέσει όλα τα παρακάτω; Το επιβλητικό γερμένο δένδρο πάνω στο κιγκλίδωμα, το σπασμένο ολόσωμο μάρμαρο, το ανασηκωμένο πεζοδρόμιο, μια ομάδα αστυνομικών καθισμένη πάνω στο παραμορφωμένο στηθαίο, το χελωνάκι που μόλις βγήκε κατά λάθος από την πριν από λίγο ανοιχτή ακόμη πόρτα της Ηρώδου Αττικού (σε λίγο πραγματοποιείται πορεία και θα κλείσει), οι τσολιάδες, οι τουρίστες να φωτογραφίζουν, τα βανάκια των τηλεοπτικών συνεργείων στα πεζοδρόμια, οι cameramen, οι αστυνομικές κλούβες σταθμευμένες κάθετα στον δρόμο, οι δημοσιογράφοι, οι πολιτικοί, οι πρωθυπουργοί, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Ποιο είναι το κοινό σημείο όλων αυτών των στοιχείων που κάνουν τον χώρο να θεωρείται «δημόσιος»; Μήπως η αδιαφορία και η ανοχή;

Δεν θα ήταν αλήθεια ευχής έργον να συμπεριλάβουμε στο όραμά μας, στις μεγάλες ιδέες και στα προγράμματα επεμβάσεων που αναγγέλλονται, ένα σωστικό έργο αμέσου προτεραιότητας της συνολικής όψης του Κήπου από την οδό Ηρώδου του Αττικού, που εξάλλου αποτελεί μέρος της ιστορικότητάς του; Μία διάσωση, που πρέπει να γίνει με γνώση και ευαισθησία, ώστε να απελευθερωθούν τα δένδρα και να αποκατασταθεί η περίφραξη.

Ξεκινώντας τις παρεμβάσεις από αυτό το μικρό και ευγενές έργο ανασύστασης της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς μας, θα έβρισκαν αναμφίβολα έναν κοινό τόπο συνάντησης οι διαφορετικές φωνές, ενώ θα δινόταν τέλος στην αδιαφορία και στην απαξίωση της μνήμης του χώρου.
*Η κ. Hβη Νανοπούλου είναι αρχιτέκτων και η κ. Κατερίνα Ανδρίτσου αρχιτέκτων τοπίου.