Μεγάλο προσκλητήριο για την Αθήνα

Αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι, πολίτες, πολιτικοί συσπειρώνονται για τη σωτηρία της πόλης – Αρχή, ένα συμπόσιο με διεθνές ενδιαφέρον

• Του Δημητρη Pηγοπουλου, Η Καθημερινή, Kυριακή, 5 Δεκεμβρίου 2010

Δεν πάει άλλο. Δεν μπορεί να πάει άλλο. Η πολλαπλή κρίση της Αθήνας αφυπνίζει, κινητοποιεί, εγείρει. Πολιτικοί, αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι, πανεπιστημιακοί, θεωρητικοί του άστεως, δημοσιογράφοι και πολίτες συσπειρώνονται σε μια πανστρατιά κατεπείγοντος χαρακτήρα για τη σωτηρία της πόλης. Παρά τις διαπιστώσεις, τις εξαγγελίες, τις προτάσεις, τα οραματικά προγράμματα, το 2011 θα βρει ένα μεγάλο, ένα αδιανόητα μεγάλο τμήμα του κέντρου της πρωτεύουσας σε συνθήκες οριακές, κατάρρευσης του κοινωνικού ιστού, όπως τόνισε από το βήμα του αμφιθεάτρου του Μουσείου Μπενάκη ο αρχιτέκτονας Ανδρέας Κούρκουλας, πριν από μια εβδομάδα. Το συμπόσιο «Αθήνα σε κρίση», προϊόν προγράμματος για το οποίο δούλεψε με τη συνάδελφό του Αριάδνη Βοζάνη εκ μέρους του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, είναι μια συνεργασία του ελληνικού ιδρύματος με την Ομοσπονδιακή Πολυτεχνική Σχολή της Λωζάννης (EPFL) που φέρνει μαζί φοιτητές των δύο σχολών με θέμα την «Αθήνα σε κρίση».

Η επιτυχία του συμποσίου (η μεγάλη αίθουσα ήταν σχεδόν κατάμεστη παρά την ηλιόλουστη ημέρα) και το διεθνές ενδιαφέρον υπογραμμίζουν αυτό που είπε ο Χάρι Γκούγκερ, ο γνωστός αρχιτέκτονας και καθηγητής στη Σχολή της Λωζάννης: «Η Αθήνα ενδιαφέρει». Γιατί είναι η ιστορική πρωτεύουσα της Ευρώπης, εδώ όπου γεννήθηκε η ευρωπαϊκή σκέψη. Και, δυστυχώς, όπως σημείωσε, τα κακά νέα ταξιδεύουν γρήγορα.

Ο Ζήσης Κοτιώνης, καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ανέλυσε διεξοδικά τη ραγδαία ανθρωπολογική μεταβολή που βιώνει τα τελευταία χρόνια το κέντρο της Αθήνας, την αποφλοίωση της πυρηνικής οικογένειας ως κυρίαρχου μοντέλου κατοίκησης. Αν οι πολυκατοικίες χτίστηκαν για να στεγάσουν οικογένειες με την πιο παραδοσιακή μορφή, ποιο κέλυφος αρχιτεκτονικό θα πρέπει να εφεύρουμε για να καλύψει τη νέα κοινωνική πραγματικότητα με τις μονογονεϊκές οικογένειες, τα άτεκνα ζευγάρια, τους μοναχικούς της πόλης ή τους μετανάστες; Στην ανθρωπολογική μεταβολή, ο Ζήσης Κοτιώνης επισήμανε και μια εντυπωσιακή αντίφαση: ενώ στο κέντρο παρατηρείται αύξηση των άδειων διαμερισμάτων, ποτέ οι άστεγοι δεν ήταν περισσότεροι.

Η Ντόρα Γαλάνη, πρόεδρος της ΕΑΧΑ, επέμεινε ότι η αρχιτεκτονική δεν φτάνει. «Η Αθήνα έχει επείγουσα ανάγκη από κατοίκους και εθελοντές», τόνισε.

Ο Βασίλης Καρύδης, βοηθός Συνήγορος του Πολίτη, έθεσε ως προτεραιότητες την επανάκτηση του δημόσιου χώρου από τους πολίτες και την επιστροφή του αισθήματος ασφάλειας.

Ο Γιάννης Πολύζος, πρόεδρος του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου και Περιβάλλοντος Αθήνας, αναφέρθηκε σε πλεονεκτήματα της Αθήνας που κάποτε τα θεωρούσαμε δεδομένα (την πολυλειτουργικότητα και την πολυμειξία των χρήσεων) και τώρα κινδυνεύουμε να τα χάσουμε. Πρότεινε πολλαπλά προγράμματα ανάπλασης δομημένου χώρου σε περιοχές μεσαίων αστικών στρωμάτων προκειμένου να συγκρατηθούν πληθυσμοί στο λεκανοπέδιο. Υπεραμύνθηκε της πεζοδρόμησης της οδού Πανεπιστημίου, απορρίπτοντας τις αιτιάσεις περί «έργου βιτρίνας».

Η Μαρία Καλτσά, γενική γραμματέας Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος, παρουσίασε τη στρατηγική του υπουργείου για την περιοχή Γεράνι (κάτω από την οδό Αθηνάς, μέχρι την πλατεία Κουμουνδούρου). Κατά τη διάρκεια έρευνας που πραγματοποίησε για λογαριασμό του ΥΠΕΚΑ η ομάδα SARCHA, επισημαίνεται ότι στην περιοχή οι Ελληνες όχι μόνο διατηρούν ισχυρή παρουσία αλλά αποτελούν την πλειονότητα.

Ο Γιώργος Καμίνης, νέος δήμαρχος Αθηναίων, αναγόρευσε σε κυρίαρχο το θέμα της ασφάλειας. «Αλλά η απάντηση δεν μπορεί να είναι σε καμία περίπτωση η καταστολή», έσπευσε να προσθέσει. Επισήμανε τις αντικειμενικές δυσκολίες σε προγράμματα επανακατοίκησης του ιστορικού κέντρου («πώς να προσελκύσεις νεαρά ζευγάρια από τη στιγμή που δεν υπάρχει ούτε ένα σχολείο στην περιοχή;») και υπογράμμισε το ολέθριο λάθος να συσσωρευτούν οι προνοιακές δομές σε μια μικρή ακτίνα (συσσίτια αστέγων, κοινωνικό φαρμακείο, κοινωνικό παντοπωλείο, ΟΚΑΝΑ). Και για το μέλλον που αρχίζει στην περίπτωση του Δήμου Αθηναίων την 1η Ιανουαρίου; «Συνθήκες πλήρους διαφάνειας, συμμαχία με κατοίκους και ομάδες εθελοντών, κινητοποίηση των 11.000 υπαλλήλων του δήμου».

• Τα καταφύγια των αδυνάτων

«Δεν μας αρκεί πια ούτε η αρχιτεκτονική και πολύ περισσότερο ούτε η πολεοδομία που, κατά τη γνώμη μου, αποδείχθηκε ανεπαρκής και ως επιστήμη», τονίζει στην «Κ» ο αρχιτέκτονας Ηλίας Ζέγγελης, καθηγητής στο Berlage Institut. «Θέλουμε νέα εργαλεία, νέες ειδικότητες να εμπλουτίσουν τις παρεμβάσεις μας σε τόσο σύνθετα φαινόμενα, θέλουμε σίγουρα οικονομολόγους, κοινωνιολόγους, αρχιτέκτονες και πολιτικούς. Tα προβλήματα έχουν αμβλυνθεί, είναι πολύπλοκα κι εδώ χρειαζόμαστε ειδικότητες σε βάθος. Ολα αυτά τα ζητήματα είναι πρωτίστως πολιτικά. Φυσικά, χρησιμοποιείς τους ειδικούς σε κάθε θέμα. Αλλά ο φορέας και η βούληση πρέπει να προέρχονται από το κράτος.

»Το πρόγραμμά μας αφορά το στοίχημα της αναζωογόνησης της περιοχής του Κεραμεικού και του Μεταξουργείου. Και χρησιμοποιώ τη λέξη «αναζωογόνηση» και όχι τη λέξη «αναβάθμιση» γιατί ο στόχος μας δεν είναι να φύγουν άνθρωποι. Γιατί και στον Κεραμεικό και στο Μεταξουργείο μένουν πολλοί άνθρωποι που ενοικιάζουν διαμερίσματα. Και θέλουμε να αποφύγουμε να ανεβούν οι τιμές τόσο πολύ που θα υποχρεώσουν τους ντόπιους να φύγουν. Εμείς προτείνουμε αυτό που είχε κάνει ο Λε Κορμπιζιέ στο Παρίσι, ένα είδος site de refuge, ένα είδος καταφυγίου, δηλαδή, για τους αδύνατους. Εκεί θέλεις ένα κράτος να επιδοτήσει ενοίκια, αλλά και οι ιδιώτες μπορούν να επιδοτήσουν, επιτρέποντας ταυτόχρονα στον εαυτό τους ένα σχετικά ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους».