Καρδίτσα, μικρή πρωτεύουσα με μεγάλα όνειρα για το μέλλον

• Ετοιμη να διεκδικήσει ένα αστικό παρόν και με κόσμο που επενδύει δυνάμεις για τον τόπο του

Tου Νικου Βατοπουλου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Σάββατο, 25 Iουλίου 2009

Μια μεσαίου μεγέθους πόλη είναι για τα ελληνικά δεδομένα η Καρδίτσα, αλλά ποτέ δεν έπαψε να με εκπλήσσει πόσοι «πολλοί» έχουν καταγωγή από την υπέροχη αυτή γωνιά της Ελλάδας. Η Λίμνη Πλαστήρα και οι εξοχές της, η κουζίνα της περιοχής και οι φυσικές ομορφιές είναι ξακουστές και ο τουρισμός ανθεί. Αλλά, η πόλη; Μιλάει κανείς για την πόλη της Καρδίτσας, αυτή την μάλλον άσημη πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού;

Oταν πρωτοείδα την Καρδίτσα, με εντυπωσίασε η αυθεντικότητα και η ζωντάνια της πόλης. Ισως να έφταιγε ο καιρός που της χάριζε αξέχαστους σχηματισμούς νεφών πάνω από τις πλατείες της, ίσως να ήταν απλώς η καλή μου διάθεση, αλλά όταν άφησα πίσω μου τη μικρή αυτή πόλη, ένιωσα ότι με είχε κερδίσει.

Η Καρδίτσα δεν είναι Γιάννενα ή Χανιά ή Καβάλα, που αυτομάτως σε κερδίζουν. Μπορεί, όμως, ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο, η γεμάτη ποδήλατα και ενέργεια πόλη, να δείχνει πόσα περιθώρια έχει για τη βελτίωσή της. Το έδειξε η δουλειά που έγινε στο εξαιρετικό κτίσμα της Δημοτικής Αγοράς, τα μικρά παλιά σπίτια, όλο και πιο δυσεύρετα πια, που θυμίζουν τον ημιαστικό, αγροτικό χαρακτήρα του παρελθόντος, το πλούσιο χώμα που θεριεύει τα δένδρα και που χάρισε στην Καρδίτσα το «Παυσίλυπον», ένα θαυμάσιο πάρκο.

Σήμερα, σε ένα μεταίχμιο εποχής, όπως όλες αυτής της κατηγορίας, από πλευράς μεγέθους και πληθυσμού, πόλεις της Ελλάδος, η Καρδίτσα, μικρή πρωτεύουσα μιας δικής της ενδοχώρας, μπορεί να γυρίσει σελίδα. Ενθαρρυντικά, όσα γράφουν οι συγγραφείς των κειμένων που ακολουθούν αποκαλύπτουν ότι υπάρχουν φλέβες και νευρώνες κάτω από μία φαινομενική ακινησία. Η Καρδίτσα μοιάζει να είναι έτοιμη να διεκδικήσει ένα αστικό παρόν, με κόσμο έτοιμο να επενδύσει δυνάμεις για τον τόπο του μέσα από έναν μηχανισμό αυτογνωσίας και υγιούς ανταγωνισμού. Είναι ένα στοίχημα για ολόκληρη την ελληνική περιφέρεια, που μπορεί να προσελκύσει ακόμη και νέους κατοίκους, έτοιμους να υιοθετήσουν καινούργιες πατρίδες.

AΠOΨH : Αυτή τη δεκαετία, άλλαξαν πολλά προς το καλύτερο

Του Οδυσσεα Σακελλαροπουλου*

Η σχέση μου με την Καρδίτσα ξεκίνησε καθαρά επαγγελματικά, και κατέληξε σε σχέση ζωής την τελευταία δεκαετία, επιλέγοντας να ζήσω μόνιμα με την οικογένειά μου.

Η Καρδίτσα ήταν για μένα λευκό χαρτί. Μια πόλη χωρίς ιδιαιτερότητες, χωρίς κτισμένες μνήμες. Μια επίπεδη πόλη που έμπαινε στη νέα χιλιετία, χωρίς γνώση του παρελθόντος, αλλά με μια επιθυμία ανάπτυξης, που κυρίως οφειλόταν στη δυναμική του τουρισμού στον ορεινό όγκο της Λίμνης Πλαστήρα.

Η δουλειά του αρχιτέκτονα σε μια μικρή πόλη είναι δύσκολη. Πόσω μάλλον όταν η νοοτροπία του κόσμου είναι ταυτισμένη με την «κουλτούρα» της τηλεόρασης, του «εύκολου» και του fantasy. Ομως στην Καρδίτσα υπήρξαν άνθρωποι αυτά τα χρόνια, που θέλησαν να μπουν στη σκέψη μου και να δημιουργήσουμε μαζί, σκαλίζοντας το παρελθόν και επιλέγοντας υλικά και φόρμες που να στέκονται στον κάμπο και στο βουνό.

Επίσης, μπήκαν στη διαδικασία να συντηρήσουν και όχι να γκρεμίσουν.

Αυτό είναι και το μεγάλο κέρδος.

Η εύκολη λύση τού «γκρέμισέ το» σιγά σιγά εγκαταλείπεται και ανακαλύπτουμε την αξία και τις αρετές των παλιών καλών υλικών. Τη χωματόπλιθα, την πέτρα, το συμπαγές τούβλο, τα χρώματα του κεραμιδιού και του λουλακιού που κρύβονταν κάτω από στρώματα ασβέστη. Και μαζί μ’ αυτά ανακαλύπτουμε τη χαμένη γνώση και τη σοφία των παλιών μαστόρων που έκτιζαν με μικρά παράθυρα στον βορρά, με βαθιά χαγιάτια στον νότο και με δεκάδες σύμβολα.

Ολα αυτά τα χρόνια που εργάζομαι σ’ αυτή την πόλη η κάθε μου δουλειά ήταν μια προσπάθεια να ανασύρω μνήμες και να μιλώ με τους ανθρώπους, έτσι ώστε να καταλάβουμε τις ανάγκες μας και όσο μπορούμε να κατανοήσουμε τη θέση μας σ’ αυτό τον τόπο. Ηταν και είναι δύσκολη προσπάθεια, αλλά αξίζει τον κόπο. Αυτή τη δεκαετία έχουν αλλάξει προς το καλύτερο αρκετά πράγματα. Και αυτό που ελπίζω είναι ότι θα αλλάζουν όλο και περισσότερα γιατί σ’ αυτή την προσπάθεια δεν αισθάνομαι μόνος.

*Ο Οδυσσέας Σακελλαρόπουλος είναι αρχιτέκτων.

AΠOΨH : Οι εικόνες της πόλης δεν είναι ποτέ ίδιες

Της Φωτεινης Λεκκα*

Στην Καρδίτσα εγκαταστάθηκα μόνιμα την τελευταία πενταετία έπειτα από περιπλάνηση αρκετών ετών –Γιάννενα, Λειψία, Βόλος, ξανά Γιάννενα– λόγω σπουδών και δουλειάς. Ηταν επιλογή που, όπως συνήθως γίνεται, επέβαλε η θετική συγκυρία: ευρωπαϊκά χρήματα και ένα λαογραφικό μουσείο που έπρεπε να ανασυγκροτηθεί στη βάση ενός σύγχρονου μουσείου πόλης. Η πρό-σ-κληση ήταν μοναδική. Το «ουδείς προφήτης στον τόπο του» δεν το αισθάνθηκα ούτε μία στιγμή, αντίθετα εισέπραξα όλα τα πλεονεκτήματα του να ξέρεις τους χειρισμούς, τη νοοτροπία, να επιλέγεις γρήγορα τους κατάλληλους συνεργάτες, να κινείσαι σ’ ένα χώρο οικείο, όπου σχεδόν κάθε πρόβλημα έχει τη λύση του.

Η συλλογή αντικειμένων και αρχειακών τεκμηρίων για το μουσείο δεν είναι απλώς «δουλειά υποδομής», αλλά μάθημα αυτογνωσίας για μια πόλη που σαρκάζει την αστικότητά της προβάλλοντας, ανάλογα με τις «τρέχουσες» ανάγκες, το ταλαιπωρημένο αγροτικό ή το ένδοξο αγραφιώτικο πρόσωπό της. Η επαγγελματική μου ιδιότητα υπήρξε καταλυτική για τη νέα προσαρμογή: ο ιστορικός έχει το πλεονέκτημα να πλησιάζει και να απομακρύνεται από τα πράγματα όσο χρειάζεται για να τα κατανοήσει ή μάλλον να τα νοηματοδοτήσει, οι εικόνες της πόλης δεν είναι ποτέ οι ίδιες.

Η δουλειά μας στο μουσείο έχει γίνει πιο εξωστρεφής, χάρη στις εκδόσεις, τη δημιουργία ενός δεύτερου μουσείου για την ιστορία της ύδρευσης της Καρδίτσας, τα εκπαιδευτικά προγράμματα, τις συνεργασίες. Βοηθάμε σε αποτυπώσεις ιστορικών κτιρίων, ξεναγούμε ομάδες μαθητών με ποδήλατο, καταγράφουμε τη μνήμη ανθρώπων. Σύντομα θα είναι έτοιμο και το μουσείο της πόλης, ένας χώρος που θα διαλέγεται με την ταυτότητα της Καρδίτσας με τρόπο όχι μόνο επιστημονικό, αλλά ταυτόχρονα ευαίσθητο, ανθρώπινο και ελπίζουμε κοινωνικά χρήσιμο. Και το καλό είναι πως σε όλα αυτά δεν είμαστε μόνοι μας. Ο κόσμος ενδιαφέρεται, οι «φίλοι του μουσείου» αναζητούν πόρους, δεν τα περιμένουμε όλα από το κράτος.

* Η Φωτεινή Λέκκα είναι αρχαιολόγος - μουσειολόγος και υπεύθυνη του Μουσείου Πόλης του Δήμου Καρδίτσας.

Αρχαιολογικός περίπατος στη σύγχρονη Κω

• Πρόγραμμα ενοποίησης των μνημείων και χώρων της πόλης που καλύπτει έκταση 400 στρεμμάτων

Αρχαιολογικός περίπατος τεσσάρων χιλιομέτρων και έκτασης 400 στρεμμάτων! Το αποτέλεσμα; Μια «αρχαιολογική πόλη»! Στην οποία βεβαίως η σύγχρονη ζωή συνεχίζεται κανονικά, απλώς γίνεται ωραιότερη, καθώς τα αρχαία μνημεία συμβάλλουν στην αισθητική της αναβάθμιση. Ο πρόλογος αφορά την πόλη της Κω, ο τεράστιος αρχαιολογικός πλούτος της οποίας βρήκε τρόπο να αναδειχθεί χάρις και στις άοκνες προσπάθειες του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αιγαιακών Σπουδών και της διευθύντριάς του κυρίας Αγγελική ς Γιαννικουρή. Την ομόφωνη έγκρισή του σε αυτό το μοναδικό σε μέγεθος πρόγραμμα ενοποίησης μνημείων αρχαιολογικών χώρων έδωσε άλλωστε την Τρίτη το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, ενώ από τον Μάρτιο του 2003 έχει ενταχθεί στο Γ΄ ΚΠΣ.

Πόλη πρότυπο φιλοδοξεί να γίνει με αυτό το πρόγραμμα η Κως, καθώς επιτυγχάνεται η συνύπαρξη του ιστορικού κέντρου της πόλης με τις αρχαιότητές του και με το δομημένο περιβάλλον, χωρίς να απομονώνονται οι άνθρωποι και οι ανάγκες τους, χωρίς δηλαδή η ενοποίηση να δημιουργεί προβλήματα στην καθημερινότητα. Σημαντική βοήθεια σε αυτό έχει προσφέρει η θέσπιση, ήδη από την περίοδο της Ιταλοκρατίας, οκτώ αρχαιολογικών ζωνών, οι οποίες ισχύουν ακόμη και σήμερα με την προσθήκη απαλλοτριωμένων οικοπέδων. Ο περίπατος αρχίζει, σύμφωνα με το πρόγραμμα, από τον σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο Συνοικία του Λιμένος- Αγορά και φθάνει νότια ως την Κάζα Ρομάνα και το Ωδείο. Στα δυτικά εκτείνεται από τον Δυτικό Αρχαιολογικό χώρο ως το Στάδιο και τις Θέρμες που βρίσκονται στην περιοχή των Δελφινιών και καταλήγει στο κάστρο της Νεραντζιάς. Τρεις είσοδοι, η μια από το λιμάνι, η δεύτερη από την πύλη του Φόρου και η τρίτη από το μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, οδηγούν στη Συνοικία του ΛιμένοςΑγορά, την πρώτη στάση του περιπάτου.

Εκεί υπάρχει το αρχαίο τμήμα της πόλης, που είδε και περιέγραψε και ο Στράβων (έκτασης 80 στρεμμάτων) με το δίδυμο ιερό της Αφροδίτης της Πανδήμου και Ποντίας, ένα αταύτιστο ακόμη ιερό, το ιερό του Ηρακλέους, γενάρχη των Κώων και η Στοά του Λιμένος επάνω στα ερείπια της οποίας κτίστηκε μια από τις μεγαλύτερες Βασιλικές της Μεσογείου.

Η πλατεία Ανταγόρα είναι η δεύτερη στάση του περιπάτου, σπουδαίος πολιτισμικός κόμβος της αρχαίας πόλης, όπου σμίγουν τρεις περίοδοι, η Ελληνιστική, η Ρωμαϊκή και η Παλαιοχριστιανική.

Τμήμα του λεγόμενου Δυτικού Αρχαιολογικού Χώρου, ο οποίος εντάσσεται στον αρχαιολογικό περίπατο Η οδός Ιπποκράτους στην Κω με την πεζοδρόμηση δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο

Αρκεί να αναφερθεί ότι στην πλατεία συνυπάρχουν το νότιο τμήμα της Αρχαίας Αγοράς όπου έχουν ερευνηθεί: κτίρια δημόσιας χρήσης και καταστήματα, ένα από τα οποία ήταν εργαστήριο επεξεργασίας λιθαργύρου και παραγωγής του «αιγυπτιακού μπλε» και άλλων χρωμάτων. Επίσης ένα ρωμαϊκό κτίριο με περίστυλο αίθριο, ένα κτιριακό συγκρότημα με δωρικό ναό και τον βωμό του Διονύσου (2ος αι. π.Χ.), ένα δημόσιο κτίριο (αγορανομείο ή αρχείο) και μια παλαιοχριστιανική οικία του 5ου αι. μ.Χ. με εξαιρετικό ψηφιδωτό δάπεδο, στο οποίο απεικονίζεται η Τύχη της Κω!

Oι επεμβάσεις που προγραμματίζονται εδώ, όπως ανέφερε η κυρία Γιαννικουρή, είναι αναστήλωση του νότιου τμήματος της αγοράς και η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, η συντήρηση και η ανάδειξη του ψηφιδωτού δαπέδου με στέγαστρο, η διαμόρφωση του χώρου του βωμού του Διονύσου και η ανάδειξή του με την τοποθέτηση εκμαγείων από το γλυπτό του διακόσμου. «Στόχος μας είναι να ενταχθούν στη σημερινή ζωή μνημειακά κτίρια που λειτουργούσαν στο παρελθόν,γι΄ αυτό πιστεύουμε ότι απαιτείται και μια σύγχρονη αρχιτεκτονική παρέμβαση στην πλατεία,ώστε να επιτευχθεί αρμονικότερα η σύζευξη των εποχών» λέει η ίδια.

Τα μνημειακά σύνολα της ρωμαϊκής Κω βρίσκονται στην οδό Γρηγορίου Ε΄ και στον δυτικό αρχαιολογικό χώρο. Είναι η Κάζα Ρομάνα, το Ωδείο, η οικία «Σειληνού», η οικία «αρπαγής της Ευρώπης», το Decumanus maximus και Cardo, οι θέρμες, δύο Βασιλικές, ο ξυστός δρόμος, οι βεσπασιανές και η οικία «Κρίσης του Πάριδος». Στην ίδια στάση του περιπάτου εντάσσεται το αρχαίο στάδιο και το κάστρο της Νεραντζιάς με τις περιμετρικές μεσαιωνικές οχυρώσεις. Στο ερώτημα πώς θα βρει ο επισκέπτης τις αρχαιολογικές διαδρομές, η απάντηση είναι μία: ακολουθήστε τον... κάβουρα! Πράγματι η παράσταση ενός καρκίνου, που ήταν το «λαλούν σύμβολο» της Κω, αφού απεικονίστηκε στα πρώτα νομίσματά της υποδηλώνοντας την καταγωγή των Κώων από τον μυθικό ήρωα Ηρακλή θα τοποθετηθεί στο κατάστρωμα διασταυρούμενων οδών και στα πεζοδρόμια. Το σήμα άλλωστε αποτελεί τον λογότυπο της ενοποίησης. Επίσης, ειδικά φωτιστικά θα τοποθετηθούν στα πεζοδρόμια που εφάπτονται του αρχαιολογικού περιπάτου και στα σημεία στάσεις, οι οποίες προτείνεται να δηλώνονται και με ένα είδος «μπάνερ». Για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών του αρχαιολογικού περιπάτου προτείνεται εξάλλου η λειτουργία ακινήτων, ιδιοκτησίας του ΤΑΠΑ. Εξάλλου η κυκλοφορία στον περίπατο διευκολύνεται με δίκτυο πεζοδρόμων.

• Δίκτυο μουσείων

Το Ωδείο της Κω που εντάσσεται στον αρχαιολογικό περίπατο

Ενταγμένο στον αρχαιολογικό περίπατο είναι και ένα δίκτυο μουσείων της Κω μέσα από το οποίο θα προβάλλεται με σύγχρονη μουσειολογική αντίληψη και εκπαιδευτική διάσταση η διαχρονική ιστορία του νησιού. Ετσι: Αναβαθμίζεται το Αρχαιολογικό Μουσείο (αναμένεται η έγκριση της μουσειολογικής μελέτης, η οποία έχει υποβληθεί στο ΥΠΠΟ από την ΚΒ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων, ενώ έχουν ήδη εγκριθεί οι κτιριολογικές επεμβάσεις). Στην Κάζα Ρομάνα οργανώνεται έκθεση με θέμα την αναβίωση της ζωής στη ρωμαϊκή έπαυλη. Στη φωτισμένη υποδομή του Ωδείου λειτουργεί φωτογραφική έκθεση με θέμα τα ωδεία συνολικά και το ωδείο της Κω ειδικότερα. Παράλληλα υπάρχει η δυνατότητα οργάνωσης Βυζαντινού Μουσείου σε ιταλικό κτίριο που βρίσκεται μέσα στο Κάστρο της Νεραντζιάς, ενώ οι μουσειακές επεμβάσεις του ΥΠΠΟ μπορούν να συνδυαστούν με το Λαογραφικό Μουσείο που οργανώνεται από τον Δήμο της Κω στο «Χάνι».

• ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ | TO BHMA, Πέμπτη 16 Ιουλίου 2009