Η ανάπλαση της Αθήνας και των γειτονιών της

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΠΟΥΛΟΥ Καθηγητή Θεσμών και Πολιτικής Χωροταξίας-Πολεοδομίας, μέλους του Συλλόγου Ελλήνων πολεοδόμων και Χωροτακτών, δικηγόρου 

Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 23 Ιανουαρίου 2011

Η Αθήνα (ο σημερινός Δήμος Αθηναίων) είχε την τύχη να αναπτυχθεί με το ιδανικό πολεοδομικό πρότυπο της οργανικής (πυκνής, συνεκτικής) πόλης με το κέντρο της (ιστορικό και εμπορικό) και τις γύρω απ' αυτό γειτονιές (συνοικίες) με την ανάμειξη συμβατών χρήσεων γης, χωρίς το διαχωρισμό τους.

Ετσι, το κέντρο και οι γειτονιές της χρησιμοποιούνται όχι μόνο για τη διαβίωση αλλά και την εργασία και αναψυχή των ανθρώπων που ενοικούν σε αυτές. Η μικτή χρήση ευνοεί την ανάπτυξη της γειτονιάς με την ποικιλία και τη ζωτικότητα. Ο δημόσιος χώρος είναι πλήρως εναρμονισμένος με τον ιδιωτικό χώρο. Με τον εναρμονισμό αυτό ο ένας χώρος (δημόσιος) εμφανίζεται ως συνέχεια του άλλου χώρου (ιδιωτικού). Επίσης ο συνεκτικός χαρακτήρας της πόλης σε συνδυασμό με τη μικτή χρήση εξασφαλίζει τη διαβίωση, εργασία και διασκέδαση στην ίδια περιοχή, χωρίς να χρειάζεται μετακίνηση των πολιτών σε άλλες περιοχές, όπως συμβάινει με την κατακερματισμένη πόλη (οικιστική περιοχή) του Μάνου και τον μεταλλαγμένο νόμο Τρίτση στις νέες περιοχές ένταξης-επέκτασης.

Ομως η αρμονική πολεοδομική ανάπτυξη της Αθήνας παραμορφώθηκε με μια καταστροφική πολιτική του τότε υπουργού Δημοσίων Εργων και μετέπειτα πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή, οποίος διαίρεσε την περιοχή της Αθήνας σε τομείς, στους οποίους καθόρισε υπερβολικά υψηλούς συντελεστές δόμησης για να ευνοηθεί η πολυκατοικιοποίηση, η οποία με το σύστημα της αντιπαροχής και το συνεχές οικοδομικό σύστημα έκανε αγνώριστη την όμορφη Αθήνα με την πλήρη υποβάθμιση του κέντρου και την εξαφάνιση των γειτονιών.

Κατά καιρούς διάφοροι πολιτικοί και δήμαρχοι της πόλης θυμούνται, κυρίως παραμονές των εκλογών, το «χάλι» της Αθήνας και προτείνουν διάφορες παρεμβάσεις στον πολεοδομικό ιστό της πόλης, εξωραϊστικού κυρίως χαρακτήρα, οι οποίες λόγω έλλειψης πολιτικής βούλησης, σπάνια πραγματοποιούνταν, με συνέπεια την επιδείνωση του περιβάλλοντος και την μετακίνηση των κατοίκων της από τις άλλλοτε γειτονιές της στα προάστια. Ετσι οι γειτονιές της εγκαταλείφθηκαν από τους κατοίκους και το κέντρο γέμισε παντός είδους νόμιμους και παράνομους μετανάστες.

Πληροφορηθήκαμε από τα ΜΜΕ ότι από τον πρωθυπουργό συστάθηκε διυπουργική επιτροπή για να δώσει λύσεις στο σημαντικό πρόβλημα αυτό της Αθήνας με τις ανάλογες παρεμβάσεις.

Αν πραγματικά υπάρχει βούληση ώστε να αλλάξει το τοπίο και να επιστρέψουν οι Αθηναίοι που εγκατέλειψαν την πόλη, το μόνο αποτελεσματικό μέτρο που θα λύσει οριστικά το πρόβλημα είναι η εφαρμογή του θεσμού της ολοκληρωμένης αστικής παρέμβασης που εισήχθη στη χώρα μας στο τέλος του 1999. Μέσω της περιβαλλοντικής και κοινωνικής αειφορίας (βιώσιμη ανάπτυξη) μπορεί να προωθηθεί ένα ολοκληρωμένο σχέδιο στο πλαίσιο των κατευθύνσεων του ευρύτερου σχεδιασμού, κυρίως του ρυθμιστικού, εφόσον για την Αθήνα και την ευρύτερη περιοχή της δεν υπάρχει μέχρι σήμερα χωροταξικός σχεδιασμός.

Ο ολοκληρωμένος αυτός σχεδιασμός, που δεν δρα μόνο στον φυσικό αλλά και στον οικονομικό και κοινωνικό χώρο, έχει ως στόχο τη βελτίωση των υποδομών και των βασικών εξυπηρετήσεων την αντιμετώπιση της ανεργίας και τη δημιουργία επαρκών ευκαιριών απασχόλησης, την ενσωμάτωση των λειτουργιών και των κοινωνικών ομάδων στο αστικό σύστημα και την καταπολέμηση του κοινωνικού διαχωρισμού.

Ακόμη στοχεύει στην αρμονική διάρθρωση των χρήσεων γης , τη συνετή διαχείριση του αστικού οικοσυστήματος, την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, την ανάπτυξη μέσων πρόσβασης και διακίνησης αγαθών φιλικών προς το περιβάλλον, τη διατήρηση και ανάδειξη της αστικής πολιτιστικής κληρονομιάς καθώς και τη γενικότερη κοινωνική, οικονομική, περιβαλλοντική και πολιτιστική αναζωογόνηση της πόλης της Αθήνας.

Μόνο με μια ολοκληρωμένη παρέμβαση, η οποία χρηματοδοτείται και από την Ε.Ε., μπορεί να αντιμετωπισθεί με επιτυχία το μεγάλο πρόβλημα της Αθήνας. Ολες οι άλλες παρεμβάσεις εξωραϊστικού χαρακτήρα ναι μεν χρειάζονται για να απαλυνθεί λίγο το μεγάλο «χάλι» της πόλης, αλλά ο αποσπασματικός χαρακτήρας τους δεν λύνει το πρόβλημα.

Ηταν η μεγάλη δεκαετία της Αθήνας

Με την πρώτη ανάσα του νέου αιώνα έκανε όσα βήματα δεν είχαν γίνει για πολλά περισσότερα χρόνια

Του Δημητρη Pηγοπουλου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 31/12/2009

ΠΟΛΗ. Για την Αθήνα ο νέος αιώνας δεν ήταν υπόθεση μιας απλής ημερομηνίας ή πολύ περισσότερο στεγνής αριθμητικής. Οταν στις 28 Ιανουαρίου του 2000 χιλιάδες Αθηναίων πλημμύριζαν εκστασιασμένοι τις απαστράπτουσες αποβάθρες του ολοκαίνουργιου μετρό είχαν συναίσθηση της ιστορικότητας των στιγμών. Tρία χρόνια νωρίτερα, η πόλη τους είχε τιμηθεί με την ανάθεση του κορυφαίου αθλητικού γεγονότος στον κόσμο, των Ολυμπιακών Αγώνων, και σε λίγους μήνες θα έκαναν με την ίδια προθυμία και σίγουρα τον ίδιο ενθουσιασμό ένα πολύ μεγαλύτερο ταξίδι, αυτή τη φορά για να καμαρώσουν το καινούργιο τους αεροδρόμιο στα Σπάτα.

Απολογισμός

Εχουν περάσει μόνο δέκα χρόνια από εκείνο το παρθενικό ταξίδι του μετρό, ένα δευτερόλεπτο για τους χρόνους της ιστορίας, και η Αθήνα μπορεί να υπερηφανεύεται ότι με την πρώτη ανάσα του νέου αιώνα έκανε όσα βήματα δεν είχαν γίνει για πολλά περισσότερα χρόνια. Ηταν μια σπουδαία δεκαετία για την Αθήνα η πρώτη του 21ου αιώνα. Κι όσο θα απομακρυνόμαστε χρονικά, συναισθηματικά και ψυχολογικά από τις αναπόφευκτες φορτίσεις της πολύ πρόσφατης ιστορίας, τόσο θα γίνεται πιο ευδιάκριτη η σημασία και το βάρος των δέκα αυτών χρόνων.

Κι αν ένας τόσο ενθουσιώδης απολογισμός δεν έρχεται στην καλύτερη στιγμή της Αθήνας ας μην παρασυρόμαστε. Η ιστορία έχει τα πάνω και τα κάτω της, οι πόλεις το ίδιο, καλύτερα, λοιπόν, να επικεντρωθούμε στη «μεγάλη εικόνα». Και η μεγάλη εικόνα λέει ότι η Αθήνα τα τελευταία δέκα χρόνια κατοχύρωσε στην πραγματικότητα το status μιας διεθνούς πόλης.

Εζησε μια πραγματική επανάσταση στις υποδομές της προσφέροντας ένα σχετικά μικρό ακόμα αλλά αξιόπιστο και διαρκώς διευρυνόμενο δίκτυο μέσων σταθερής τροχιάς. Διοργάνωσε με απόλυτη επιτυχία Ολυμπιακούς Αγώνες με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει για το επίπεδο των υπηρεσιών και τη διεθνή της εικόνα. Υλοποίησε έργα μεγάλης κλίμακας στο ιστορικό της κέντρο αποδίδοντας στους κατοίκους και στους επισκέπτες της ένα προσβάσιμο, ελεύθερο από αυτοκίνητα, αρχαιολογικό πάρκο στις παρυφές του πιο αναγνωρίσιμου μνημείου της. Χωροθέτησε μια σειρά αθλητικών εγκαταστάσεων στο παραλιακό μέτωπο καταφέροντας, έτσι, μια σημαντική ρωγμή στο «τείχος» που την χωρίζει από τη θάλασσά της. Εμπλούτισε θεαματικά τις πολιτιστικές της υποδομές και θα συνεχίζει να το κάνει τα επόμενα χρόνια. Επανασυνδέθηκε με την ξεχασμένη παράδοση των εθνικών ευεργετών. Μέσα στο 2010 θα εγκαινιαστεί η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών από το Κοινωφελές Ιδρυμα «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης», ενώ το εθνικής σημασίας Πολιτιστικό και Εκπαιδευτικό Πάρκο Σταύρος Νιάρχος στον παλιό Ιππόδρομο με τις νέες εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής θα υλοποιηθεί αποκλειστικά με πόρους του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος».

Φυσικά, υπάρχουν τεράστιες εκκρεμότητες με σημαντικότερη τη διαχείριση της περιβαλλοντικής κρίσης της Αθήνας. Ομως, σας προειδοποιήσαμε: σήμερα βλέπουμε το δάσος, όχι το δέντρο.

Αθήνα: 2000-2009

- Η διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων (2004)

- Η έναρξη της λειτουργίας των δύο νέων γραμμών του μετρό (2000)

- Η πεζοδρόμηση της Διονυσίου Αρεοπαγίτου και της Αποστόλου Παύλου στο πλαίσιο της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων (2003)

- Η μεταφορά του αεροδρομίου από το Ελληνικό στα Σπάτα (2001)

- Λειτουργία του νέου Μουσείου της Ακρόπολης (2009)

- Η δημιουργία ολυμπιακών εγκαταστάσεων στο Δέλτα Φαλήρου (2004)

- Το νέο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη στην οδό Πειραιώς

- Το πρώτο μεγάλο εμπορικό κέντρο στο Μαρούσι (The Mall Athens, 2005)

- Η «επιστροφή» του τραμ (2004)

- Η ανακατασκευή του Μεγάρου του Μετοχικού Ταμείου Στρατού σε πολυκατάστημα και κέντρο αναψυχής (2003).

Τι περιμένουμε: 2010-2019

- Ολοκλήρωση του Πολιτιστικού και Εκπαιδευτικού Πάρκου «Σταύρος Νιάρχος» στο Δέλτα Φαλήρου (2015)

- Τα εγκαίνια της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» (2010)

- Κατασκευή και λειτουργία της Γραμμής 4 του Μετρό από το Γαλάτσι μέχρι το Μαρούσι (2015).

- Αποπεράτωση του Φιξ στη λεωφόρο Συγγρού ως έδρα του ΕΜΣΤ (2011)

- Την επέκταση της Εθνικής Πινακοθήκης (2013)

- Τα έργα προστασίας και ανάδειξης των βασιλικών κτημάτων στο Τατόι.

- Την υπόγεια επέκταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

- Τα εγκαίνια του ανακαινισμένου Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά (2011)

- Το αναβαθμισμένο Πεδίον του Αρεως (2010)

- Τις νέες εγκαταστάσεις του Παναθηναϊκού στον Βοτανικό (2011).

Ο ηθοποιός Τάσος Χαλκιάς μας ξεναγεί στον προσωπικό του «παράδεισο», το Χαϊδάρι: «Είμαι κολλημένος με το Χαϊδάρι»

BREAKING NEWS

• Ο ΕΤ στις γειτονιές της Αθήνας

• Στο σεργιάνι παρέα με γνωστούς Αθηναίους...

* Το άρθρο ανήκει στο φάκελο:
"Ο ΕΤ στις γειτονιές της Αθήνας"

Οταν ζει κανείς σχεδόν 50 χρόνια σε μια γειτονιά δεν μπορεί παρά να την ξέρει καλά. Ο ηθοποιός Τάσος Χαλκιάς γεννήθηκε στο Αιγάλεω και όταν ήταν μόλις τριών χρόνων μετακόμισε στο Χαϊδάρι. «Το Χαϊδάρι είναι τόπος όμορφος και καθαρός. Οι άνθρωποι είναι αλληλέγγυοι και νομίζω ότι όποιος κατοικεί στη γειτονιά έχει μόνο καλά λόγια να πει», λέει. «Για μένα είναι ο τόπος που μεγάλωσα, που με ανάθρεψε σαν παιδί και σαν έφηβο, και δεν θα τον αποχωριστώ ποτέ».

Ο ηθοποιός μάς ξεναγεί στην περιοχή. «Το Χαϊδάρι είναι ένας τεράστιος δήμος που αρχίζει από τα σύνορα του Ασπρόπυργου, όπου είναι τα δημόσια ναυπηγεία, και καταλήγει στα σύνορα του δήμου Αιγάλεω. Το διασχίζουν δύο μεγάλες αρτηρίες. Η πανάρχαια και ονομαστή Ιερά Οδός που ένωνε την Αγορά των Αθηνών με το ιερό της Δήμητρας στην Ελευσίνα και εξυπηρετούσε τις πομπές των Ελευσίνιων μυστηρίων. Η άλλη μεγάλη αρτηρία είναι η έξοδος της Αθήνας προς Κόρινθο, η Λεωφόρος Καβάλας».

Ενα ζήτημα που απασχολεί όλους τους δήμους της Δυτικής Αττικής, ασφαλώς και το δήμο Χαϊδαρίου, αλλά και αυτόν της Αθήνας, είναι το πρόβλημα με τον Κηφισό στον οποίο καταλήγουν όλα τα ρέματα. «Ο Κηφισός είναι σήμερα μια υπόγεια σήραγγα εν είδει υπονόμου, που έχει δημιουργήσει προβλήματα στο αποχετευτικό σύστημα. Αυτό το θέμα είναι στη δικαιοδοσία του ΥΠΕΧΩΔΕ και της ΕΥΔΑΠ. Πολλά φρεάτια βουλώνουν και είναι στο έλεος της ΕΥΔΑΠ». Φτάνουμε στο λόφο του Προφήτη Ηλία. «Ακριβώς απέναντι είναι το όρος Αιγάλεω. Εδώ είναι και το εκκλησάκι-κτίσμα του 18ου αιώνα. Τα καλοκαίρια λειτουργεί εξοχικό κέντρο με πανοραμική θέα στο Χαϊδάρι και το Αιγάλεω», μας λέει.

Συνεχίζουμε τη βόλτα μας στη βυζαντινή Μονή Δαφνίου, που βρίσκεται απέναντι από το Δημόσιο Ψυχιατρείο. «Είναι το σπουδαιότερο μνημείο βυζαντινής τέχνης στην Αττική. Κτίσμα του 11ου αιώνα πάνω σε ερείπια ναού που προϋπήρχε από τον 5ο αιώνα». «Τα παιδιά και η νεολαία του δήμου έχουν πολλές ευκαιρίες για αθλητισμό και παιχνίδι», λέει ο ηθοποιός, ενώ φτάνουμε στο γήπεδο Χαϊδαρίου. «Η ποδοσφαιρική μας ομάδα ήταν παλιότερα στη Β’ Εθνική, τώρα είναι στη Γ’. Εχει πολλούς αθλητικούς χώρους οργανωμένους, δύο κολυμβητήρια, ομάδα μπάσκετ και βόλεϊ. Υπάρχουν παιδικές χαρές πολύ καλά οργανωμένες και συντηρημένες. Ο σημερινός δήμαρχος έχοντας ιδιαίτερη ευαισθησία στον παιδόκοσμο φροντίζει αυτούς τους χώρους», αναφέρει ο ηθοποιός.

Το Χαϊδάρι εξακολουθεί να παραμένει μια ανθρώπινη πόλη. Το καταλαβαίνει κανείς περπατώντας στους δρόμους της γειτονιάς και μιλώντας με τους κατοίκους της. «Παραμένει μια συνοικία που έχει έναν καθορισμένο συντελεστή δόμησης. Αυτό τηρήθηκε στο έπακρο. Η περιοχή δεν είναι γεμάτη πολυκατοικίες, έχει πολλά διώροφα και τριώροφα. Διατήρησε τις γειτονιές της στο πέρασμα του χρόνου και οι νέοι κάτοικοι που ήρθαν προσαρμόστηκαν και δεν χάλασαν τα δεδομένα της γειτονιάς.Ωστόσο ένα μεγάλο μέρος από τον πευκώνα εξαφανίστηκε. Ευτυχώς κάθε μονοκατοικία έχει έναν κήπο περιποιημένο με τα δέντρα της και τα λουλούδια της».

• Οι αναμνήσεις τον γυρίζουν πίσω στις αλάνες

Το Χαϊδάρι ήταν κάποτε ένας αραιοκατοικημένος δήμος γεμάτος πράσινο. Το Δάσος Χαϊδαρίου ήταν ονομαστό για το πευκοδάσος και το κλίμα του. Σήμερα είναι μια περιοχή πολύ πυκνοκατοικημένη, λέει ο ηθοποιός. «Ο κόσμος έχει χτίσει πια σπίτια στο βουνό. Κάποτε όμως αυτή η αραιοκατοικημένη περιοχή έδινε την ευκαιρία σε μας τα παιδιά να βρεθούμε στην ύπαιθρο, με τα ρέματα και με το χώμα, στο όρος Αιγάλεω. Ενας θρύλος για το βουνό έλεγε πως εκεί υπήρχε ένα μεγάλο λαγούμι απ’ όπου ξεκινούσε η σπηλιά του Νταβέλη, ενός παλιού λήσταρχου. Αυτό έδινε την αφορμή σε μας τα πιτσιρίκια για εξερευνητικά ταξίδια, μια ενέργεια που για εκείνη την εποχή ήταν πολύ σημαντική. Το Χαϊδάρι ήταν μια περιοχή γεμάτη αλάνες όπου παίζαμε μπάλα καθημερινά, γι’ αυτό και η Δυτική Αθήνα έβγαλε πολλούς αθλητές και ποδοσφαιριστές. Η περιοχή είχε την τύχη να έχει πολλούς καλούς και σωστούς δημάρχους. Οι περισσότεροι είχαν γεννηθεί εδώ και αυτό ωφέλησε πολύ τον τόπο. Σεβάστηκαν τα παλιά παραδοσιακά κτίρια, δημιούργησαν πλατείες και έφτιαξαν ένα όμορφο προάστιο. Παρά τις εξελίξεις και την ανοικοδόμηση μέσα στα χρόνια παρέμεινε μια συνοικία ανθρώπινη. Ευτυχώς ο κόσμος που από καιρού εις καιρόν κατοικούσε εδώ το αγάπησε, το έκανε πατρίδα και διαμονή του και ευτύχησε να είναι από τους ζηλευτούς δήμους παρά τις 130.000 κατοίκους του».

• ΑΝΔΡΙΩΤΗ ΜΑΡΙΑ, Ελεύθερος Τύπος, Πέμπτη, 30.04.09

Το Παλατάκι, το σήμα κατατεθέν του Χαϊδαρίου