Το κέντρο επιστρέφει

• Παναγιώτης Τουρνικιώτης* Η Καθημερινή, Παρασκευή, 17 Δεκεμβρίου 2010

Ο αιώνας που ζούμε έφερε πολλές αλλαγές στην κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική διάσταση του χώρου, που εκφράστηκαν δυναμικά στο κέντρο της Αθήνας. Οι αιτίες των αλλαγών αυτών είναι βαθιές και οι περισσότερες είναι δύσκολα αναστρέψιμες. Δεν μπορούμε να γυρίσουμε στην πόλη των παιδικών μας χρόνων. Μπορούμε όμως να σχεδιάσουμε στη σημερινή πρωτεύουσα μια νέα σχέση των πολιτών με το αστικό περιβάλλον τους. Το κέντρο της Αθήνας μπορεί να αλλάξει με συντονισμένες παρεμβάσεις που θα είναι μικρές και μεγάλες, για να έχουν ορατά αποτελέσματα στα επόμενα χρόνια.

Μέσα από τη συνολική αυτή προσέγγιση διαμορφώθηκε η πρόταση του σχεδιασμού ενός πολεοδομικού και αρχιτεκτονικού δακτύλιου που θα δίνει την προτεραιότητα στον πεζό και θα αρθρώνει τις σημαντικές πορείες με τις μεγάλες πλατείες και τα ξεχωριστά κτίρια που σημαδεύουν την ταυτότητά του. Σε αυτό τον γραμμικό πυκνωτή θα ενταθεί η συνάντηση των ανθρώπων με τις καθημερινές δραστηριότητες του εμπορίου και της αναψυχής, φέρνοντας μια νέα ζωντάνια στο κέντρο της πόλης.

Στο επίκεντρο της καταλυτικής αυτής παρέμβασης τοποθετείται η οδός Πανεπιστημίου, αλλά ο δακτύλιος αρχίζει από τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου και συνεχίζει στη λεωφόρο Αμαλίας για να καταλήξει στην οδό Πατησίων, συνδέοντας το νέο Μουσείο της Ακρόπολης με το Αρχαιολογικό και το Πεδίον του Αρεως.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ολόκληρη τη ζώνη ανάμεσα στην Ακαδημίας και τη Σταδίου. Η ενοποίηση της τριλογίας του Πανεπιστημίου, της Ακαδημίας και της Εθνικής Βιβλιοθήκης, στον άξονα της Κοραή, αναδεικνύει μια μητροπολιτική συνάντηση που έχει πνευματικό, πολιτικό και ιστορικό χαρακτήρα. Η γραμμική πορεία καταλήγει στην πλατεία της Ομόνοιας, στην οποία συνοψίζεται η αστική συμπύκνωση των μοντέρνων χρόνων. Αυτό το επίκεντρο δεν θα είναι πια «κόμβος» αλλά πραγματική πλατεία, με την πεζοδρόμηση της επιφάνειας που εκτείνεται από την Πατησίων ώς την 3ης Σεπτεμβρίου.

Η παρέμβαση στηρίζεται σε ένα πρόγραμμα αποτροπής της διαμπερούς κυκλοφορίας από το κέντρο της πόλης με ταυτόχρονη ενίσχυση της δημόσιας συγκοινωνίας. Ο σκοπός είναι όλοι οι δρόμοι να οδηγούν στον κέντρο μόνο όταν στοχεύουν σε αυτό. Η ραχοκοκαλιά του πυκνωτή θα είναι μια γραμμή του τραμ που θα κινείται από την Αμαλίας στην Πανεπιστημίου και την Πατησίων και θα αναλάβει τον κυκλοφοριακό φόρτο.

Με την ολοκληρωμένη αυτή διαχείριση της κυκλοφορίας των πεζών σε συγκρατημένη απόσταση από τα αυτοκίνητα και τις συγκοινωνίες ανακτάται η λειτουργική και η συμβολική δομή του αρχικού σχεδίου της Αθήνας, που ήταν βασισμένο σε πλατείες και βουλεβάρτα. Η πόλη μπορεί να γίνει αντάξια του παρελθόντος που επικαλείται στα νεώτερα χρόνια της, όπως αρμόζει στο κέντρο μιας πρωτεύουσας που συγκεντρώνει ιστορία και πολιτισμό στον σύγχρονο ιστό της πολιτικής, οικονομικής και εμπορικής δραστηριότητας.

Για να νιώθουμε την πόλη αυτή «δική μας», πρέπει να διατηρεί τα ίχνη της συνέχειας, που θυμόμαστε από παιδιά, και να αλλάζει δυναμικά σε μια κατεύθυνση που αποβλέπει στη κοινωνική, οικονομική και αισθητική ποιότητα του δημόσιου χώρου της. Με άξονα τη νέα Πανεπιστημίου και την πλατεία της Ομόνοιας, το κέντρο της Αθήνας μπορεί να γίνει η πιο ζωντανή γειτονιά της πόλης, στο εμπορικό πρωί και στο βράδυ του ελεύθερου χρόνου.

* Ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης είναι αρχιτέκτων.

Το ίζημα του χρόνου και η επιβράδυνση της Αθήνας

• Του Παναγιωτη Tουρνικιωτη* Η Καθημερινή, Kυριακή, 5 Δεκεμβρίου 2010

Η Αθήνα, όπως κάθε πόλη που ζει τη μακρά διάρκεια, είναι ιζηματογενής, δηλαδή είναι σχηματισμένη από τη διαδοχική εναπόθεση φυσικών και πολιτισμικών υλικών, που αποτυπώνουν σε επάλληλα στρώματα μεταβολές, που έχουν λάβει ή συνεχίζουν να λαμβάνουν χώρα.

Κάτω από την πόλη βρίσκονται όλες οι πόλεις που έζησαν στον ίδιο τόπο, αφήνοντας να ξεφυτρώνουν δείγματα χαμένου χρόνου, που έχουν αντέξει στον άνθρωπο και τους καιρούς, μαζί με επιλεγμένα στρώματα, που έχουν ανασκαφεί για να προσθέσουν νόημα στο παρόν.

Πάνω στη πόλη ορθώνονται νέα και παλιά κτίρια, που μεταβάλλονται αργά ή γρήγορα, νεοκλασικά ή μοντέρνα, συντηρημένα ή εγκαταλελειμμένα αλλά «ζωντανά».

Ζούμε σε ένα ίζημα που εξαρτάται από τον χρόνο και παραπέμπει αναπόφευκτα σε αυτόν, έχει αποτυπωμένο επάνω του ένα ρυθμό. Αυτό είναι το ίζημα του χρόνου.

Η σύγχρονη Αθήνα είναι μια πολύ «γρήγορη» πόλη. Η ταχύτητα με την οποία αλλάζει στα μεταπολεμικά χρόνια την έχει καταστήσει ανοίκεια. Δεν προλαβαίνει να κατακαθήσει η κάθε εποχή της και ανακατώνεται πάλι ο χρόνος της. Αυτή είναι η «κρίση» του χτισμένου σώματός της!

Εχουμε ανάγκη την προστασία του χρόνου. Πρέπει να μπορείς να διαβάζεις στην πόλη τη διαστρωμάτωση, όπως διαβάζεις την ηλικία στο πρόσωπο, στο ρούχο ή στο χαρτί. Πρέπει να βλέπεις την ηλικία του χώρου, με τις ρυτίδες και τις ουλές.

Στόχος είναι η επιβράδυνση της Αθήνας! Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ξεπεράσουμε το πάγωμα του αρχαιολογικού χώρου, εξασφαλίζοντας την ώριμη γοητεία του χτισμένου. Δεν μιλάω για «κατασκευές» του χρόνου, σαν το επίστρωμα των τοίχων του Πικιώνη, που μετέτρεψε το ίζημα σε collage.

Η σύγχρονη πόλη να βιώνεται στην τέταρτη διάσταση της στρωματογραφίας, περίπου όπως στον κυβισμό, όταν περνάς βιαστικά από στρώση σε στρώση. Η διαφάνεια και η συνύπαρξη των εποχών να ορίζουν τη μακρά διάρκεια. Οι επάλληλοι χρόνοι να γράφουν ταυτόχρονα χωρίς να αποτελούν κατασκευή.

Για να συμβεί αυτό ας αρχίσουμε περιορίζοντας τα εκατό χρόνια προστασίας του ισχύοντος αρχαιολογικού νόμου στα πενήντα. Τα έχω ήδη «περάσει» και πιστεύω ότι εξασφαλίζουν το «ζωντανό» ίζημα του χρόνου που κατακάθεται αργά και σταθερά χωρίς να είναι ακόμα απολίθωμα.

* Ο κ. Παναγιώτης Τουρνικιώτης είναι αρχιτέκτων.